Projektowanie i okresowa kontrola dźwiękowych systemów ostrzegawczych

Za rozwojem każdej dziedziny powinny postępować działania w celu
wdrożenia nowych technik i technologii w codziennym życiu. Mogłoby się
wydawać, że w przypadku bezpieczeństwa osób wdrażanie nowych technik
ochrony życia ludzi powinno mieć wysoki priorytet i szybkie tempo. Tak
się jednak w praktyce nie dzieje, czego przykładem jest funkcjonowanie
dźwiękowych systemów ostrzegawczych związanych z ewakuacją osób w
obiekcie. Już od prawie dwóch lat obowiązuje Rozporządzenie Ministra
Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006 r. w
sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych
i terenów (Dz.U. 2006 nr 80 poz. 563), które nakazuje dla ewakuacji w
grupie obiektów wymienionych w rozporządzeniu, obowiązkowe stosowanie
rozgłaszania sygnałów ostrzegawczych i słownych komunikatów poprzez
dźwiękowy system ostrzegawczy. We wspomnianym rozporządzeniu czytamy,
że warunki ewakuacji określają przepisy techniczno-budowlane. Jednak
przepisy techniczno-budowlane do dnia dzisiejszego nie zostały
uzupełnione o stosowne informacje techniczne pozwalające na
projektowanie i realizację skutecznych dźwiękowych systemów
ewakuacyjnych. Od wejścia w życie rozporządzenia Ministra Spraw
Wewnętrznych i Administracji zdążyły zmienić się w Europie normy ISO
stanowiące podstawę wiedzy technicznej w tym zakresie. Aktualny stan
wiedzy dla projektowania i tworzenia oznacza zrealizowanie sytemu
według wymagań aktualnych norm tj.: "ISO 7240-19:2007 Fire detection
and alarm systems - Part 19: Design, installation, commissioning and
service of sound systems for emergency purposes" i "ISO 7240-16:2007
Fire detection and alarm systems - Part 16: Sound system control and
indicating equipment". Opracowująca normy International Ogranization
for Standarization (ISO) informuje, iż pierwsze wydanie norm ISO
7240-19 razem z ISO 7240-16 anuluje i zastępuje normę "EN 60849 Sound
systems for emergency purposes" (w Polsce oznaczoną jako PN-EN 60849:
2001). Z dniem 24.08.2007 norma EN 60849 została wycofana w Komitecie
Technicznym ISO, jednak w Polsce norma ta nadal funkcjonuje
(środowiskowo, bez umocowania prawnego) i według niej tworzy się
obowiązkowe dźwiękowe systemy ostrzegawcze. Prace projektowe dla
stworzenia skutecznego systemu rozgłoszeniowego według powyższych
nowych norm różnią się od dotychczasowych, jakie prowadzono według
nieaktualnej już normy ISO 60849. Tworzenie (projektowanie, montaż)
systemu DSO zgodnie ze wskazaniami normy ISO 7240-19 poprzedzają prace
przygotowawcze związane z opracowaniem planu zarządzania w sytuacjach
kryzysowych. Taki plan dla budynku lub obiektu powinien zostać
przygotowany jako informacja wejściowa dla wykonania projektu
instalacji systemu rozgłoszeniowego.

Plan zarządzania w sytuacjach kryzysowych powinien uwzględniać
następujące elementy:
* zajęcie przestrzeni obiektu,
* prawdopodobna liczba ludzi przebywających w obiekcie,
* zmiany zaludnieniu obiektu, jakie wynikają z funkcji obiektu,
* czas potrzebny do ewakuowania obiektu,
* zapotrzebowanie na ludzi do kontroli ewakuacji w ostrzeżeniowych
strefach głośnikowych,
* zastosowanie innego alarmowego sygnału w połączeniu z sygnałem
ewakuacyjnym – dotyczy to np. obiektów przeznaczonych dla osób
niedosłyszących, gdzie konieczne jest uruchomienie dodatkowego
sygnału wizualnego,
* prowadzenie ewakuacji etapami np. dla budynków o wysokości ponad 25 m,
* sekwencjonowanie sygnału ostrzegawczego uwzględniające poziome i
pionowe wyjścia, charakterystykę osób przebywających w obiekcie,
sposób zaprojektowania budynku oraz hierarchię w zasadach
prowadzenia ewakuacji,
* specyfikacja wymagań co do mówionych komunikatów pod względem
treści, charakterystyki głosu, języka oraz według uzgodnionych
scenariuszy,
* kategorie systemu związane ze strategią ewakuacji,
* lokalizacje takich głównych elementów systemu jak mikrofon
ratownika i centrala DSO,
* informacja o strefie ewakuacji (wymagania, podziały), kiedy
system może być wykorzystywany do celów nieostrzegawczych z
wyszczególnieniem wszelkich różnic użytkowych,
* określenie fizycznych granic każdej ostrzeżeniowej strefy
głośnikowej,
* opisanie dostępu do systemu dla osób prowadzących działanie w
sytuacjach zagrożenia z uwzględnieniem sytuacji, w której osoba
prowadząca akcję ratowniczą nie zna obiektu.

Projektant instalacji systemu powinien mieć dostęp do dokumentacji
budowlanej potrzebnej do projektowania zgodnie z wymaganiami normy ISO
7240-19 w następującym zakresie:
* plany budynku;
* akustyczny protokół funkcjonowania obiektu zawierający:
o harmonogram akustycznie odróżnialnych obszarów dla każdej
ostrzeżeniowej strefy głośnikowej,
o prognozowany lub zmierzony czas pogłosu w akustycznie
odróżnialnych obszarach obiektu określony przynajmniej w
pasmach oktawowych 500 Hz, 1 000 Hz i 2 000 Hz,
o poziom hałasu tła dla każdego akustycznie odróżnialnego
obszaru budynku;
* opis takich warunków środowiskowych obiektu jak
o temperatura,
o wilgotność,
o atmosfera korozyjna,
o wpływy elektromagnetyczne (np. dla budynków w obszarach
podlegające silnym burzom z piorunami);
* opis środowiska, gdzie wyposażenie będzie zainstalowane;
* plan zarządzania w sytuacjach kryzysowych.

Z powyższych zasad wyraźnie widać zakres obowiązków projektanta
instalacji systemu DSO, któremu należy dostarczyć wiele informacji m.
in. o warunkach akustycznych panujących w obiekcie przed
przystąpieniem do prac projektowych. Informacje te powinien dostarczyć
branżyście architekt, który może sam opracować dane lub zlecić takie
opracowanie specjalistycznemu konsultantowi ds. akustyki w
architekturze specjalizującemu się w zagadnieniach dźwiękowych
systemów bezpieczeństwa.

Zgodnie ze wskazaniami normy "ISO 7240-19:2007 Fire detection and
alarm systems - Part 19: Design, installation, commissioning and
service of sound systems for emergency purposes" opisującej warunki
techniczne funkcjonowania dźwiękowych systemów ostrzegawczych okresowa
kontrola zainstalowanych systemów w obiekcie powinna odbywać się co
pewien czas (szczegółowy zakres i interwał czasowy kontroli zawiera w
norma).

Co 6 miesięcy należy kontrolować:
* czas reakcji na sygnał o zagrożeniu,
* realizowanie funkcji niezwiązanych z ewakuacją,
* zdolność do emisji komend w obszarach pokrycia,
* poziom tła otoczenia przy mikrofonie ratownika,
* sprawność i pojemność zapasowego źródła zasilania,
* uszkodzenia mechaniczne łączy.

Co 12 miesięcy należy kontrolować.
* zrozumiałość komend ewakuacyjnych.

Czy projektowanie i kontrola sprawności dźwiękowych systemów
związanych z bezpieczeństwem osób w obiekcie jak w podanych powyżej
zakresach jest obowiązkowa? Trudno to dzisiaj stwierdzić ze względu na
ciągły brak stosownych przepisów budowlanych.

Opracował
mgr inż. wibroakustyk Jacek Danielewski
FABRYKA CISZY
www.akustyka.pl